چرا در خطبه 80 نهج البلاغه گفته شده زنان ناقص العقل هستند؟

ابو حسنا
۸۸

+متن شبهه یا سوال:

چرا در خطبه 80 نهج البلاغه گفته شده زنان ناقص العقل هستند آیا این توهین به زنان نیست؟

+پاسخ کوتاه :
1. این خطبه بعد از جنگ جمل وارد شده و مى دانیم میدان دارِ اصلى آن جنگ ، همسر پیامبر اکرم (ص) به نام عایشه بود که به تحریک طلحه و زبیر به شکل بى سابقه اى در میدان جنگ وارد شد و خون هاى زیادى از بى گناهان و یا ناآگاهان به زمین ریخته شد که بعضى عدد کشته شدگان را بالغ بر هفده هزار نفر مى دانند.

2. ما در بسیارى از آیات قرآن حتى مذمتی از نوع بشر مى بینیم: به یقین انسان حریص و کم طاقت آفریده شده ! هنگامى که بدى به او رسد ، بى تابى مى کند و هنگامى که خوبى به او رسد بخل مى ورزد و مانع دیگران مى شود. (معارج /19-21)

و در جاى دیگر مى خوانیم: انسان به یقین بسیار ظالم و جاهل بود (احزاب/72)

بى شک، انسان در طبیعتش نه کفور مبین است نه ظلوم و جهول و نه طغیانگر، بلکه ظاهر این است که این بحثها درباره انسانهایى است که تحت تربیت رهبران الهى قرار نگرفته اند و به صورت گیاهان خودرو، در آمده اند. نه راهنمایى و نه بیدارگرى دارند و در میان هوس ها غوطه ورند.
به همین دلیل در قرآن از مقام انسانِ با تقوا و مطیع فرمان الهى، مدح و تمجید فراوان شده و اصولا بنى آدم به عنوان گل سرسبد جهان آفرینش معرّفى گردیده است.

حقا که بنى آدم را کرامت دادیم و در خشکى و دریا حملشان کردیم و از پاکیزه‏ها به آنها روزى دادیم و بر بسیارى از مخلوقات خود برتریشان دادیم برترى کامل (اسراء/ 70)

3. در این شکی نیست که زنان برجسته در اسلام فراوان بوده اند که پیامبر (ص) و امامان (ع) برای آنها احترام قائل بوده اند نظیر حضرت خدیجه، حضرت فاطمه، ام سلمه ، و …

+پاسخ مفصل :
توجه به چند نکته لازم است:

1. این خطبه بعد از جنگ جمل وارد شده و مى دانیم میدان دارِ اصلى آن جنگ ، همسر پیامبر اکرم (ص) به نام عایشه بود که به تحریک طلحه و زبیر به شکل بى سابقه اى در میدان جنگ وارد شد و خون هاى زیادى از بى گناهان و یا ناآگاهان به زمین ریخته شد که بعضى عدد کشته شدگان را بالغ بر هفده هزار نفر مى دانند (که در تعداد کشته شدگان جنگ جمل در کتب تاریخی اختلاف است).

2. ما در بسیارى از آیات قرآن حتى مذمتی از نوع بشر مى بینیم: به یقین انسان حریص و کم طاقت آفریده شده ! هنگامى که بدى به او رسد ، بى تابى مى کند و هنگامى که خوبى به او رسد بخل مى ورزد و مانع دیگران مى شود. (معارج /19-21)

و در جاى دیگر مى خوانیم: انسان به یقین بسیار ظالم و جاهل بود (احزاب/72)

و در جاى دیگر او را، “کفور مبین” (کفران کننده آشکار) نامیده است (زخرف/ 15)

و در جاى دیگر از انسان به عنوان موجودى که هرگاه به نعمت مى رسد طغیان مى کند، یاد شده (علق/ 6-7)

و مانند آن …

بى شک، انسان در طبیعتش نه کفور مبین است نه ظلوم و جهول و نه طغیانگر، بلکه ظاهر این است که این بحثها درباره انسانهایى است که تحت تربیت رهبران الهى قرار نگرفته اند و به صورت گیاهان خودرو، در آمده اند. نه راهنمایى و نه بیدارگرى دارند و در میان هوس ها غوطه ورند.
به همین دلیل در قرآن از مقام انسانِ با تقوا و مطیع فرمان الهى، مدح و تمجید فراوان شده و اصولا بنى آدم به عنوان گل سرسبد جهان آفرینش معرّفى گردیده است.

حقا که بنى آدم را کرامت دادیم و در خشکى و دریا حملشان کردیم و از پاکیزه‏ها به آنها روزى دادیم و بر بسیارى از مخلوقات خود برتریشان دادیم برترى کامل (اسراء/ 70)

در مورد جنس زن نیز مطلب همین گونه است، در میان زنان افراد شایسته اى داریم که حتّى در میان مردان مانند آنها کم است و به عکس، زنان بسیار منحرفى داریم که سرچشمه بسیارى از نابسامانى هاى جامعه بشرى هستند.

3. در این شکی نیست که زنان برجسته در اسلام فراوان بوده اند که پیامبر (ص) و امامان (ع) برای آنها احترام قائل بوده اند نظیر حضرت خدیجه، حضرت فاطمه، ام سلمه ، و …

افزون بر این قرآن نیز بسیاری از زنان را مدح کرده است چنان که فرمود:

هر کس کار شایسته ای انجام دهد خواه مرد باشد یا زن در حالی که مومن است او را حیات پاکیزه ای می بخشیم
(نحل/ 97 )

و نیز از برخی از زنان به عنوان الگو و اسوه نام می برد : و خدا براى بیان حال اهل ایمان مثل زده زن فرعون را که گفت: پروردگارا براى من خانه‏اى در نزد خود در بهشت بنا کن و مرا از فرعون و از عملش نجات بده، و از قوم ظالم نیز نجاتم عطا کن. (تحریم/11) و مثل زده، مریم دختر عمران را که دامن خویش حفظ کرد و از روح خود در آن دمیدیم و کلمات خدا و کتابهاى او را تصدیق کرد و از اهل طاعت دائم بود (تحریم/12)

امام صادق علیه السلام فرموند: یک زن صالحه از هزار مرد غیر صالح برتر است. (وسائل الشیعه ج20 ص172)

و خداوند در قرآن صراحتا تقوا را معیار برتری دانسته است نه چیز دیگر را: اى مردم ما شما را از یک مرد و یک زن آفریده‏ایم و شما را ملتها و قبیله‏ ها گردانده‏ ایم تا یکدیگر را بشناسید، محترمترین شما در نزد خدا متقى‏ترین شماست، خدا دانا و خبیر است.(حجرات/13)

4.احساسات و عقل دو لازمه و نیاز برای یک خانواده ی سالم می باشد که این خانواده محل تربیت انسان هایی سالم از نظر روحی و روانی باشد. زن و شوهر مکمل یکدیگرند چون در یکی عقل بر احساسات غلبه میکند و در یکی احساسات بر عقل غلبه میکند . این دو در کنار هم به تکامل میرسند . اگر یک مادر عقلش بر احساساتش غلبه کند قطعا در تربیت فرزند و رفع خلا های عاطفی و احساساتی فرزندش موفق نخواهد بود و در آینده فرزندی با کمبود محبت را تربیت خواهد کرد و در مقابل اگر مرد عقلش بر احساسش غلبه نکند فرزندان و همسر که نیازمند تکیه گاهی محکم و استوارند این مرد را متزلزل میبینند و خلا داشتن تکیه گاه را حس میکنند و فرزندان در بیرون از خانه دنبال تکیه گاه میگردند و اعتماد به نفس ندارند.

در عین حال چه بی احساس گفتن به مرد و چه بی عقل گفتن به زن هر دو به یک اندازه اشتباه است چون هر دو هم عقل دارند و هم احساس اما در تعارض بین عقل و احساس مرد با ویژگی اقتدار مردانه باید عقل را ترجیح دهد و زن باید در این تعارض در خانه احساسات را ترجیح دهد اما هر دو اگر تحت مکتب الهی تربیت شده باشند و تربیت صحیح داشته باشند در مسائل دینی و مسائل اعتقادی و در پایه های زندگی عقلانی تصمیم میگیرند . آنچه در اینجا مورد نقد حضرت است زنی میباشد که در اصول و پایه ها احساساتش بر عقلش غلبه نموده است و حضرت در مقام مذمت این شیوه و عملکرد اشتباه هستند نه در مقام مذمت تمام زنان که بگوییم تمام زنان اینگونه هستند.