دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه بهداشت و سلامت

ابو حسنا
۲۱

پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران در بهمن 1357، پیشرفت‌های چشم‌گیری در زمینه‌های مختلف به ارمغان آورد. یکی از این پیشرفت‌ها، در حوزه بهداشت رقم خورد

پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران در بهمن 57، در همه زمینه‌ها باعث ارتقا و پیشرفت شد که یکی از این پیشرفت‌ها، در حوزه بهداشت رقم خورد. براساس آمار، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در حوزه‌های مختلف از جمله بهداشت و سلامت، پیشرفت‌های فراوانی حاصل شد که نسبت به دوران حاکمیت رژیم پهلوی از رشد کمی و کیفی فراوانی برخوردار بود. بهبود وضعیت سلامت عمومی شهروندان، افزایش محصولات درمانی و پزشکی در نقاط مختلف کشور، افزایش سطح امید به زندگی و کاهش مرگ و میر از جمله مواردی است که نشان دهنده رشد و پیشرفت در حوزه سلامت است. این نوشتار به بررسی دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه بهداشت و سلامت می‌پردازد.

1. شاخص امید به زندگی

براساس گزارش برنامه توسعه ملل متحد، از سال ١٣٣٩ تا ١٣٥٧ شاخص امید به زندگی در بدو تولد از ٥/ ٤٩ سال در سال ابتدایی به ٥/ ٥١ سال به سال انتهایی رسید؛ یعنی امید به زندگی در بین ایرانیان در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی جزو پایین‌ترین رتبه‌ها در جهان بوده است. در حالی که بعد از پیروزی انقلاب هر چند ٨ سال درگیر جنگ بودیم اما امید به زندگی در ایران در سال ١٣٦٧ به ٥/ ٦١ سال رسیده است. یعنی در ١٠ ساله اول بعد از پیروزی انقلاب ١٠ سال امید به زندگی ایرانیان بیشتر شده است.[1]

گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد، امید به زندگی مردم ایران از ابتدای انقلاب تاکنون 22 سال افزایش یافته است. آمار بانک جهانی نشان می‌دهد در سال 1355 مردم ایران به طور متوسط تنها 55 سال عمر می‌کردند که در سال 1396 به 2/ 76سال افزایش یافته است.

2. کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های واگیردار

با پیشرفت پزشکی و نظام سلامت در جمهوری اسلامی ایران، علل مرگ و میر کمتر شده و فوت ناشی از بیماری های واگیردار و مشکلات بارداری و زایمان در ایران کاهش یافته است. افزایش خدمــات بهــداشتی در جمهوری اسلامی ایران، موجب تغییر در ترکــیب مــرگ و میـــر و دگــرگونی در ترکیب بروز بیماری‌ها شده است[2]شاخص مرگ‌ومیر خام در کشور ایران بر اساس آمارها از 13 نفر به ازای هر 1000 تولد زنده در سال‌های 1354-1349 به رقم 5 نفر در سال‌های 89-1384 کاهش یافته است. براساس مطالعات انجام شده، کاهش عمومی در مرگ‌ومیر کودکان در کشور ایران طی چهار دهه اخیر وجود داشته است.[3]

گسترش شبکه بهداشت عمومی منجر به کاهش فراوان مرگ و میر کودکان زیر پنج سال هم شده است که نسبت به دوران قبل از انقلاب، رشد چشمگیری داشته است.[4]براساس گزارش بانک جهانی، در دوران رژیم پهلوی سالانه بیش از ۱۴۰ هزار نوزاد جان خود را از دست می‌دادند که این رقم در سالیان اخیر به زیر ۲۰ هزار نوزاد کاهش یافته است.

3. افزایش تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی

در اواخر رژیم پهلوی حدود 558 مؤسسه درمانی با 57927 تخت در سطح کشور وجود داشت که براساس جمعیت کشور آمار نامناسبی محسوب می‌شد.[5] این در حالی است که در دهه چهارم انقلاب اسلامی، مراقبت‌های بهداشتی اولیه (PHC) با ارتقای پوشش 100 % جمعیت شهری و بیش از 94 % جمعیت روستایی کشور همراه بوده است. در عین حال، ایجاد نظام شبکه بهداشتی- درمانی به عنوان یک الگوی جهانی با بیش از 18هزار خانه بهداشت و 5 هزار مرکز بهداشتی- درمانی به وقوع پیوسته است.[6]این مراقبت‌ها از طریق ارتقاء تعداد مراکز درمانی و بیمارستان‌ها به وجود آمده است و در همین راستا می‌توان توزیع بیمارستان در استان‌های مختلف و رعایت عدالت بهداشتی در تمامی نقاط کشور را مشاهده کرد.[7]

در حالی که در سال ۱۳۵۷، تنها ۳۷ درصد شهرهای کشور دارای بیمارستان بودند، این رقم هم اکنون به بیش از 94 درصد رسیده است. هم اکنون تعداد بیمارستان‌های فعال کشور و تخت بیمارستانی ثابت به ترتیب ۹۱۰ و 148 هزار می‌باشد. در حالی که در سال ۱۳۵۷ این ارقام 556 و 56 هزار بوده است.

4. رشد تعداد پزشکان و متخصصان حوزه سلامت

در دوران پهلوی برای سراسر جمعیت 36 میلیونی ایران به وسعت تمام شهرهای کشور فقط تعداد محدودی پزشک وجود داشت و روستاهای کشور تنها با 1500 مرکز بهداشت درمانی روستایی بدون پزشک و متخصص رنج می برد.[8] تعداد پزشکان موجود در کشور اعم از پزشک عمومی و متخصص رشته‌های مختلف در سال 1357 حدود 14 هزار نفر بود، این در حالی است که بخش قابل توجهی از این رقم هم شامل پزشکان خارجی و بیگانه می‌شد. با این حساب٬ باز هم به ازای هر ده هزار نفر حدود 3 /9 پزشک وجود داشت .[9] براساس گزارش بانک جهانی، شاخص پزشک به جمعیت در دوره پس از پیروزی انقلاب ۶ برابر بهبود یافته است.

کشور ایران در سال 56 با 33 میلیون جمعیت، نیازمند ورود پزشک خارجی از سایر کشورها بوده است، اما هم اکنون با جمعیتی بیش از دو برابر و به تبع آن با نیازی بیشتر به پزشک، با رشد تعداد پزشکان در کشور مواجه است. همچنین در زمینه پزشک متخصص نیز از جمعیت 7000 نفر در سال 57 به جمعیت 72.792 پزشک متخصص در حال حاضر رسیده‌ایم و همچنین باید گفت که مردم بسیاری از کشورها به منظور درمان به کشورمان سفر می‌کنند تا تحت نظر پزشکان ایرانی به درمان خود بپردازند.[10]

5. رشد دانشگاه‌های علوم پزشکی

قبل از پیروزی انقلاب حدود ٧ دانشکده پزشکی در دانشگاه‌ها ایجاد شده بود، اما در حال حاضر حدود پنجاه دانشگاه علوم پزشکی در سراسر کشور به فعالیت می‌پردازد. تعداد ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی از حدود ٦٠٠ نفر قبل از پیروزی انقلاب به حدود ٦ هزار نفر در سال افزایش یافت. سال 57، تعداد کل پزشکان دارای کارت نظام پزشکی حدود ١٧ هزار نفر بود، در حالی که طی سال‌های گذشته، حدود140هزار پزشک در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور تربیت شده‌اند.[11] در چهار دهه گذشته رشد برجسته تعداد دانشگاه‌های علوم پزشـکی در کلیه استان‌های کشور به ویژه اسـتان‌هـای محـروم، افـزایش تعـداد دانش آموختگان گروه‌هـای علـوم پزشـکی بـه ویـژه زنـان و قوانین مربوط به حضور ایـن فـارغ التحـصیلان در منـاطق محروم از جمله موفقیت‌های بخش آموزش پزشکی است.[12] تأسیس بیش از 50 دانشگاه علوم پزشکی، 350 مرکز بهداشت شهرستان و 170 دانشکده رشته‌های مختلف علوم پزشکی در کشور تا سال 1392 به وقوع پیوسته است.[13] همچنین تا سال 96 با توجه به افزایش پزشکان و دانشجویان پزشکی این تعداد در 60 دانشگاه علوم پزشکی درکشور مشغول به فعالیت هستند.

6. ارتقاء تجهیزات پزشکی و درمانی؛ خودکفایی در لوازم پزشکی

در دوران رژیم پهلوی حدود 50 شرکت تولیدی در زمینه تجهیزات پزشکی در سطح کشور وجود داشت که همگی مواد اولیه را از خارج وارد و در داخل ایران مونتاژ می‌کردند، این شرکت‌ها تنها توانایی تامین 3 درصد از نیاز کشور را داشتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بیش از 500 شرکت تجهیزات پزشکی مشغول به فعالیت هستند. بر اساس آمار امروزه بیش از 80 درصد از نیاز 910 بیمارستان سراسر کشور را شرکت‌های داخلی و دانش بنیان تهیه می‌کنند. در حال حاضر واحدهای تولید کننده تجهیزات پزشکی در کشور بیش از 8 هزار نوع وسیله پزشکی در کلاس‌های مختلف، تولید و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌کنند.

دبیرخانه کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان و نظارت بر اجرا تاکید دارد که ایران در حوزه های مختلف ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته در حوزه داروسازی پیشرفت های فراوانی را داشته است که در زمینه های مختلف طراحی و ساخت قابل رویت هستند.[14] و برخی از این تجهیزات به قرار زیر است؛

کسب رتبه نخست تولید دارو در سطح منطقه، تولید 97% از داروهای مورد نیاز و و صادرات دارو از جمله داروهای بیوتکنولوژی، خودکفایی در ساخت انواع واکسن، ریشه‌کنی فلج اطفال و سایر بیماری‌های فراگیر، پوشش واکسیناسیون از30% به 100%، افرایش تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، توسعه بهداشتی کشور و موفقیت در اولویت به پیشگیری بر درمان و در نهایت افزایش امید به زندگی و کاهش مرگ و میر کودکان زیر یک سال سال و کاهش مرگ و میر مادران از دیگر دستاوردهای علمی در شاخه پزشکی محسوب می‌شود که می‌توان از آن به‌عنوان انقلاب پزشکی نام برد.

همچنین اکنون ایران مقام چهارم تولید داروهای نوترکیب را درسطح آسیا داراست و تاکنون ۱۴ دارو از این نوع در کشور تولید شده است. داروی نوترکیب به طور عمده در درمان بیماری‌های صعب العلاج مانند سرطان‌ها، برخی بیماری‌های ویروسی، ام اسوهموفیلی به کار گرفته می‌شود.

سل، دیفتیری، سرخک، حصبه، وبا، سیاه سرفه، جذام و هپاتیت B از بیماری‌های شایع و گریبانگیر مردم در دوره پیش از انقلاب بود. پس از پیروزی انقلاب، پوشش گسترده واکسیناسیون کودکان زیر 5 سال علیه بیماری های واگیردار از 20 درصد به 95 درصد در سال 1380 رسید. اکنون همه کودکان کشور از بدو تولد علیه برخی از این بیماری‌ها حتی در دورافتاده‌ترین منطقه‌ها نیز واکسینه می شوند.

تولید چهار ماده اولیه دارویی برای ساخت داروهای جدید فشار خون ریوی ، ساخت داروهای درمان مشکلات انعقادی و ساخت داروهای شیمی درمانی، ساخت و تولید نخستین نانوداروی تزریقی ضدسرطان با نام تجاری «سینا دوکسوزوم» قابل استفاده در انواع سرطان ناحیه شکمی، تولید داخلی داروی «لووفلوکساسین» برای درمان بیماری‌های عفونی، تولید داروی ضد سرطان «پکلی تاکسل» برای درمان انواع سرطان‌های ریه، پوست، تخمدان و سینه، داروی ضد سرطان «دوکسوروبیسین» با فناوری نانو، داروی «سترورلیکس استات» برای درمان نازایی، ‌داروهای نو ترکیبی برای بیماران ام اس (با عنوان‌‌ ‌سینووکس)، بیماران خاص (با عنوان اینترفرون بتا، گاما و آلفا) و مبتلایان به هپاتیتc‌‌(با‌ ‌عنوان اینترفرون پگنیله) تنها نمونه‌ای از تلاش محققان ایرانی است.

چنان که آمار نشان می‌دهد، وضعیت سلامت و بهداشت در جمهوری اسلامی ایران نسبت به رژیم پهلوی رشد کمی و کیفی داشته و وضعیت رفاهی، سلامت و بهداشت مردم بهبود یافته است. در حوزه خدمات درمانی، افزایش سطح کیفی پزشکان، افزایش تعداد پزشکان و پرستاران در مناطق مختلف کشور، تامین داروهای مورد نیاز جامعه، توسعه سلول‌های بنیادی، گسترش تامین اجتماعی و پروژه‌های حمایتی، کاهش دادن هزینه‌های درمانی، کاهش مرگ و میر، افزایش سطح امید به زندگی و... در ایران پس از پیروزی انقلاب دستاوردهای فراوانی قابل لمس و رویت است.

پی‌نوشت‌ها:

1- فرشاد مومنی، «انقلاب امید به زندگی ایرانیان را افزایش داد»، روزنامه اعتماد، شماره4018، چهاردهم بهمن1396، ص14.

2- محسن عباسی اصل و دیگران، «خوشه بندی استان های کشور بر اساس شاخصهای سیمای سلامت»، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی اسلام، دوره20، شماره چهارم، زمستان1391، ص3.

3- فیروز امانی و دیگران، «روند تغییرات علل عمده مرگ و میر در ایران طی سال‌های 88-1350»، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، دوره دوازدهم، شماره چهارم، زمستان1389، ص85.

4- GhR Heidari & RN Heidari, Iran Millennium Development Goal's in a Glance. Iranian Journal of Public Health. 2009; Vol 38, p63-64.

5- حمید رفیعی ، زیرساخت‌های اقتصادی در ایران ، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص298.

6- مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی، مروری بر دستاوردهای انقلاب اسلامی در عرصه نظام سلامت، تهران، وزارت بهداشت، بهمن1392،ص1.

7- وزارت بهداشت، کارنامۀ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در طی برنامۀ پنج سال اول توسعه (1371-1367) و مقایسۀ آن با وضعیت موجود در سال 1357، تهران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی،1397.

8- حجت سلیمان دارابی، «انقلاب اسلامی برای ایران چه کرد؟»، فصلنامه 15 خرداد، شماره5، ص109.

9- محسن مرادیان، کارنامه سی‌ساله جمهوری اسلامی ایران ، مجله سوره ، شماره 32 ، ص 27.

10-گروه سیاسی بصیرت، مروری مقایسه ای بر کارکرد حکومت پهلوی با چهار دهه انقلاب اسلامی ایران، بهمن1396، قابل دسترس در؛

http://basirat.ir/fa/news/309260/

11- گروه سیاسی بصیرت، مروری مقایسه ای بر کارکرد حکومت پهلوی با چهار دهه انقلاب اسلامی ایران، بهمن1396.

12- سیدعلیرضا مرندی و دیگران، «تجربه 30 ساله جمهوری اسلامی ایران در مولفه های اجتماعی سلامت و عدالت در سلامت: نقش ها و جهت گیری های آینده مجلس شورای اسلامی»، مجله علمی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، دوره30، شماره سوم، پائیز1391، ص229.

13- مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی، مروری بر دستاوردهای انقلاب اسلامی در عرصه نظام سلامت، تهران، وزارت بهداشت، بهمن1392،ص3.

14-دبیرخانه کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان و نظارت بر اجرا، فهرست کالا و خدمات دانش بنیان، ویرایش چهارم، تهران، دبیرخانه کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت ها شهریور1396، ص56.